Η χορτοφαγία στην παιδική κι εφηβική ηλικία

Η χορτοφαγία αποτελεί μια επιλογή όχι μόνο στον τρόπο διατροφής αλλά είναι στην ουσία μια στάση ζωής. Υπάρχουν σήμερα μεταξύ των παιδιών και των εφήβων αρκετά άτομα που έχουν επιλέξει τη χορτοφαγία και την ακολουθούν για διάφορους λόγους. Έτσι μπορεί ένα παιδί να επιλέξει τη χορτοφαγία είτε λόγω των μακροχρόνιων ωφελειών στην υγεία, είτε για θρησκευτικούς-φιλοσοφικούς λόγους, είτε επειδή σέβεται το περιβάλλον κι έχει οικολογική συνείδηση, είτε απλά ακολουθώντας το παράδειγμα των γονέων του. 

Ένας χορτοφάγος επιλέγει να αποκλείσει απο τη διατροφή του μέρος ή το σύνολο των τροφίμων ζωικής προέλευσης κι επικεντρώνεται στην επιλογή προϊόντων προερχόμενα απο φυτικές πηγές.

Κατηγορίες χορτοφάγων

• Ημιχορτοφάγοι : αποκλείουν απο τη διατροφή τους μόνο το κρέας 
• Γαλακτοωοχορτοφάγοι : αποκλείουν το κρέας, το ψάρι, τα πουλερικά και όλα τα προϊόντα που τα περιλαμβάνουν αλλά καταναλώνουν γαλακτοκομικά και αβγά
• Γαλακτοχορτοφαγία : απο τρόφιμα ζωικής προέλευσης καταναλώνονται μόνο γαλακτοκομικά 
• Ωοχορτοφαγία : τρώνε μόνο αβγά κι αποκλείουν όλα τα υπόλοιπα (κρέας, ψάρι, πουλερικά, γαλακτοκομικά)
• Αυστηρά χορτοφάγοι (vegan) : καταναλώνουν μόνο τρόφιμα φυτικής προέλευσης κι αποφεύγουν όλα τα ζωικά τρόφιμα και ο,τιδήποτε περιλαμβάνει κάποιο συστατικό ζωικής προέλευσης

Εκτός απο τις συγκεκριμένες κατηγορίες παρατηρούνται κι άλλοι τύποι χορτοφαγίας, λιγότερο γνωστοί, που εφαρμόζουν μικρότερες ομάδες του πληθυσμού. Κάποιες απο αυτές είναι η μακροβιοτική διατροφή, η φρουτοφαγία, η διατροφή ακατέργαστων τροφίμων κ.α.

Είναι ασφαλείς οι δίαιτες χορτοφαγίας ;

Όταν οι δίαιτες χορτοφαγίας είναι καλά σχεδιασμένες, περιλαμβάνουν ποικιλία τροφίμων και καλύπτουν τις αυξημένες ενεργειακές ανάγκες των παιδιών τότε σε γενικές γραμμές θεωρούνται ασφαλείς κι επαρκείς.

Ειδικά για τους έφηβους χορτοφάγους θα πρέπει να εξετάζεται η πιθανότητα ύπαρξης κάποιας διατροφικής διαταραχής.

Βασικά σημεία προσοχής :

1. Πρωτείνες : Οι πρωτεϊνες υψηλής βιολογικής αξίας βρίσκονται στα τρόφιμα ζωικής προέλευσης γι αυτό και υπάρχει ανησυχία για το αν καλύπτονται οι ανάγκες στους χορτοφάγους. Εάν το παιδί καταναλώνει ποικιλία τροφίμων πλούσιων σε φυτικές πρωτεϊνες (όσπρια, δημητριακά, ξηροί καρποί) σε κάθε γεύμα μπορεί να καλύψει τις ανάγκες του και να μη διαταραχθεί η ομαλή ανάπτυξη. Οι πιθανότητες να προσλαμβάνει το παιδί όλα τα απαραίτητα αμινοξέα αυξάνονται σημαντικά όταν καταναλώνονται γαλακτοκομικά και αβγά.
2. Απαραίτητα λιπαρά οξέα :Τα παιδιά που είναι αυστηρά χορτοφάγοι φαίνεται ότι καταναλώνουν λιγότερα λιπαρά στη διατροφή τους σε σχέση με τους γαλακτοωοχορτοφάγους, αλλά αυτό δεν επηρεάζει σημαντικά την ανάπτυξή τους. Επίσης η δίαιτα των vegan είναι ελλειπής στα απαραίτητα ω-3 λιπαρά οξέα (DHA και EPA), τα οποία βρίσκονται κυρίως στα ψάρια, στα θαλασσινά και στα αβγά. Γι αυτό συνιστάται στα παιδιά vegan να καταναλώνουν επαρκή ποσότητα τροφίμων πλούσιων σε λινολενικό οξύ (πρόδρομο μόριο των DHA και EPA).
3. Ασβέστιο : Οι γαλακτοχορτοφάγοι είναι σχεδόν αδύνατον να παρουσιάζουν έλλειψη σε ασβέστιο. Από την άλλη παιδιά κι έφηβοι αυστηρά χορτοφάγοι με χαμηλή κατανάλωση ασβεστίου απο φυτικές τροφές (σουσάμι, αμύγδαλα κ.α.)  θα πρέπει να ελέγχονται όσον αφορά την επαρκή πρόσληψη ασβεστίου και να λαμβάνουν συμπλήρωμα εάν αυτό κριθεί απαραίτητο.
4. Σίδηρος : Λόγω του γεγονότος ότι ο σίδηρος βρίσκεται σε μεγαλύτερη ποσότητα στα ζωικά προϊόντα κι έχει μεγαλύτερη βιοδιαθεσιμότητα οι χορτοφάγοι έχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης σιδηροπενικής αναιμίας. Όμως εάν καταναλώνονται τακτικά φυτικά τρόφιμα πλούσια σε σίδηρο κι επαρκής ποσότητα βιταμίνης C είναι δυνατόν να καλυφθούν οι ανάγκες των παιδιών σε σίδηρο. Η πιθανότητα εμφάνισης αναιμίας μειώνεται σημαντικά όταν η δίαιτα περιλαμβάνει αβγά.
5. Βιταμίνες Β12 και D : Η βιταμίνη Β12 βρίσκεται μόνο σε ζωικά τρόφιμα οπότε οι αυστηρά χορτοφάγοι βρίσκονται σε υψηλό κίνδυνο έλλειψης. Η κατανάλωση φυτικών τροφών εμπλουτισμένων σε Β12 μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά αυτά, τα οποία εάν τελικά βρεθεί ότι έχουν ανεπάρκεια στη συγκεκριμένη βιταμίνη θα πρέπει να λάβουν συμπλήρωμα. Παρομοίως και η βιταμίνη D περιέχεται κυρίως στα τρόφιμα ζωικής προέλευσης, οπότε συμπληρωματική χορήγηση της βιταμίνης είναι πολύ πιθανό να χρειαστεί για να καλυφθούν οι ανάγκες, ιδιαίτερα στα παιδιά που δεν εκτίθενται επαρκώς στον ήλιο.
6. Φυτικές ίνες : Οι χορτοφαγικές δίαιτες συνήθως περιλαμβάνουν μεγάλες ποσότητες φυτικών ινών, λόγω αυξημένης πρόσληψης φυτικών τροφίμων. Συνιστάται τα παιδιά χορτοφάγοι να μην καταναλώνουν περισσότερο απο 0.5γραμμάρια φυτικών ινών για κάθε κιλό σωματικού βάρους ανά ημέρα (<0,5gr/Kg/day) γιατί η μεγάλη πρόσληψη τροφίμων πλούσιων σε φυτικές ίνες μπορεί να περιορίσει την επαρκή πρόσληψη θερμίδων αλλά και να παρεμποδίσει την απορρόφηση κάποιων βιταμινών και ιχνοστοιχείων.

Συμπερασματικά, οι καλά σχεδιασμένες χορτοφαγικές δίαιτες, με την απαραίτητη προσοχή στα συγκεκριμένα θρεπτικά συστατικά που αναφέρθηκαν, μπορούν να προσφέρουν έναν εναλλακτικό υγεινό τρόπο ζωής στα παιδιά και στους εφήβους.
Η κατάλληλη διατροφική εκπαίδευση των παιδιών (και των γονέων παράλληλα) αλλά και η τακτική παρακολούθηση της διατροφικής κατάστασης του κάθε παιδιού ξεχωριστά κρίνονται αναγκαίες προκειμένου να διασφαλιστεί ότι δε θα διαταραχθεί η ομαλή ανάπτυξη τους σε κάθε ηλικία. 

Αθανασία Κακλαμάνου

Διατροφολόγος-Διαιτολόγος, MSc

Βιβλιογραφία :

Amit M. Canadian Paediatric Society, Community Paediatrics Committee. Vegetarian diets in children and adolescents, Position Statement. Paediatr Child Health 2010;15(5):303-314

Messina V., Mangels AR. Considerations in planning vegan diets:children.J Am Diet Assoc 2001;101(6):661-9

Craig WG, Mangels AR, American Dietetic Association. Position of the American Dietetic Association:vegetarian diets. J Am Diet Assoc 2009;109(7):1266-82