Κάπνισμα και άσκηση

Παρόλο που η άσκηση και ο αθλητισμός γενικότερα είναι μια υγιεινή συνήθεια ενώ το κάπνισμα αποδεδειγμένα προκαλεί πολλές και απειλητικές για τη ζωή ασθένειες, δεν είναι λίγοι εκείνοι οι αθλητές που καπνίζουν, είτε συστηματικά είτε περιστασιακά. Τα ποσοστά των καπνιστών αυξάνονται μεταξύ των elite αθλητών σε κάποιες κατηγορίες αθλημάτων. Τι επίδραση έχει το κάπνισμα στην αθλητική απόδοση, βοηθά (όπως υποστηρίζουν κάποιοι) ή το αντίθετο; Με ποιό τρόπο δρα η νικοτίνη και τι συνέπειες έχει η μακροχρόνια χρήση της;

Νικοτίνη

Η νικοτίνη είναι, μαζί με την καφεϊνη, οι πιο συνηθισμένες ψυχοτρόπες ουσίες που καταναλώνονται ευρέως σε παγκόσμιο επίπεδο. Είναι μεν το βασικό συστατικό του κοινού τσιγάρου, των πούρων και της πίπας, αλλά νικοτίνη μπορεί να προσλάβει κάποιος και χωρίς να καπνίσει (μέσω μασώμενων δισκίων, διαδερμικών αυτοκόλλητων, εισπνεόμενων σπρεϊ κ.α.). 

Απο την άλλη, το κοινό τσιγάρο περιέχει (εκτός της νικοτίνης) πλήθος επιβλαβών συστατικών και χημικών που έχουν δραματικά αρνητική επίδραση τόσο στην άσκηση αλλά και στην υγεία του αθλητή γενικότερα. 

Για ποιό λόγο καπνίζουν οι αθλητές

Οι αθλητές ξεκινούν να καπνίζουν για λόγους που αφορούν την άσκηση. Όπως πιστεύουν (ή διαδίδεται) η πρόσληψη νικοτίνης έχει εργογόνες ιδιότητες επειδή:

1. Προλαμβάνει την ξηροστομία, με την έκκριση σάλιου που προκαλεί
2. Ελέγχει το σωματικό βάρος, αφού προκαλεί κορεσμό και παραμερίζει το αίσθημα πείνας
3. Βελτιώνει το χρόνο αντίδρασης και αυξάνει τη συγκέντρωση
4. Συμβάλλει στη χαλάρωση αλλά και στην (επιθυμητή για τους αθλητές) αύξηση της διέγερσης

Πως δρά η νικοτίνη

H νικοτίνη δρα άμεσα καθώς απορροφάται ταχύτατα απο τον οργανισμό (μέσα σε δευτερόλεπτα) και μέσω της κυκλοφορίας του αίματος φθάνει εύκολα και γρήγορα (σε λιγότερο απο μια ώρα) στα όργανα στόχους. Το κύριο όργανο όπου δρα η νικοτίνη είναι ο εγκέφαλος αλλά σε μεγάλο βαθμό επηρεάζονται και το ήπαρ, τα νεφρά, ο σπλήνας και φυσικά οι πνεύμονες.

Σε γενικές γραμμές η νικοτίνη διεγείρει το κεντρικό νευρικό σύστημα, σε χαμηλές δόσεις. Όταν η προσλαμβανόμενη δόση αυξάνεται δρα με τρόπο παρόμοιο με αυτό των οπιούχων, προκαλεί δηλαδή κατευνασμό των αντιδράσεων εώς και συμπτώματα κατάθλιψης. 

Η δράση αυτή της νικοτίνης στο κεντρικό νευρικό σύστημα οδηγεί αε αύξηση της πίεσης του αίματος, αυξημένο καρδιακό ρυθμό, αγγειοσυστολή και αυξημένη ροή αίματος στα στεφανιαία αγγεία (στις δύο βασικές αρτηρίες που αιματώνουν την καρδιά).

Επιπλέον, η νικοτίνη αυξάνει τη ροή του αίματος στους μύες αλλά και τη λιπόλυση, καθώς αυξάνει την απελευθέρωση των αντίστοιχων ορμονών.

Κάπνισμα και αθλητική απόδοση

Απο τις λίγες, σχετικά, μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί εξάγεται το συμπέρασμα ότι η νικοτίνη δεν επηρεάζει θετικά την αθλητική απόδοση, δεν έχει δηλαδή εργογόνο αποτέλεσμα. 
Όμως και στην περίπτωση που δυνητικά έχει κάποιο αποτέλεσμα, αυτό είναι τόσο θετικό όσο και αρνητικό οπότε δεν έχει νόημα να προσλαμβάνουν οι αθλητές νικοτίνη για να βελτιώσουν την απόδοση τους.

Απο την άλλη, το κάπνισμα έχει σαφή αρνητική επίδραση στην άσκηση, όπως δείχνουν σχετικές μελέτες. Συγκεκριμένα όσοι αθλητές καπνίζουν έχουν περιορισμένη λειτουργικότητα των πνευμόνων άρα η αναπνευστική τους λειτουργία είναι προβληματική (όπως δείχνουν οι σπιρομετρήσεις), σε σχέση με αθλητές που δεν καπνίζουν. Επίσης οι καπνιστές έχουν χαμηλότερα επίπεδα μέγιστης πρόσληψης οξυγόνου (VO2 max) και κατά συνέπεια μειωμένη αερόβια ικανότητα. Το κάπνισμα επηρεάζει ιδιαίτερα τους αθλητές αντοχής. 

Μια άλλη αρνητική επίδραση του καπνίσματος στους αθλητές έχει να κάνει με την καρδιακή λειτουργία καθώς η αύξηση της αιματικής ροής και η αγγειοσυστολή που προκαλούνται απο το τσιγάρο "κουράζει" την καρδιά, αναγκάζοντάς την να λειτουργεί περισσότερο στον ίδιο χρόνο για να καλύψει και τις απαιτήσεις της άσκησης. Άρα ο αθλητής δε μπορεί να ασκηθεί στην επιθυμητή ένταση για πολύ χρόνο.

Έχει παρατηρηθεί όμως και το αντίστροφο, ότι δηλαδή η διακοπή του καπνίσματος έχει θεαματικά αποτελέσματα, καθώς οι αθλητές-πρώην καπνιστές επανακτούν τις αθλητικές τους ικανότητες, και μάλιστα σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα.

Συνέπειες απο τη μακροχρόνια χρήση 

Η νικοτίνη είναι μια ουσία έντονα εθιστική και η απουσία της, έστω κι αν ο αθλητής καπνίζει λίγο, είναι αισθητή απο τις πρώτες ώρες. Κάποιοι ειδικοί ερευνητές αναφέρουν ότι η νικοτίνη προκαλεί εθισμό παρόμοιο με αυτό της ηρωϊνης και της κοκαϊνης, όταν προσλαμβάνεται σε μακροχρόνια βάση. 

Είναι τέλος, αποδεδειγμένο πολλάκις ότι οι χρόνιοι καπνιστές έχουν προοοδευτικά μικρότερη  ικανότητα άθλησης. Ταυτόχρονα το τσιγάρο αυξάνει σε εξαιρετικά μεγάλο βαθμό τον κίνδυνο εμφάνισης πολλών ασθενειών, με βασικότερες τα καρδιαγγειακά και τον καρκίνο. Επιδεινώνει τέλος, οποιαδήποτε άλλη πάθηση τυχόν έχει ο καπνιστής, ακόμα κι αν δε σχετίζεται άμεσα με το αναπνευστικό ή το κυκλοφορικό σύστημα. 

Αθανασία Κακλαμάνου

Διατροφολόγος-Διαιτολόγος, MSc

Βιβλιογραφία 

Mudel T. Nicotine: Sporting Friend or Foe? A Review of Athlete Use, Performance Consequences and Other Considerations. Sports Med 2017;47:2497-2506

Pesta DH., et al. The effects of caffeine, nicotine, ethanol, and tetrahydrocannabinol on exercise performance. Nutrition and Metabolism 2013;10:71

Feinberg JH., et al. Smoking Cessation and Impovement in Physical Performance Among Young Men. Military Medicine 2015;180(3):343