Πώς επιδρά η διατροφή στην πνευματική ανάπτυξη του παιδιού;

Μεταξύ των παραγόντων που επηρεάζουν την ανάπτυξη του εγκεφάλου ήδη απο τη γέννηση τρείς είναι εκείνοι που ξεχωρίζουν: η μείωση του τοξικού στρές και η φλεγμονή, η υποστήριξη απο το περιβάλλον του παιδιού (και η παροχή του αισθήματος ασφάλειας) και η διατροφή. Ειδικά οι πρώτες 1000 ημέρες στη ζωή ενός παιδιού (0-3 ετών) αποτελούν μια "χρυσή ευκαιρία" να επηρεαστεί θετικά η πνευματική ανάπτυξη. Με τον όρο "πνευματική ανάπτυξη" εννοούμε ένα σύνολο δεξιοτήτων στις οποίες περιλαμβάνονται η προσοχή, η μνήμη, η σκέψη, η εκμάθηση και η αντίληψη. 

Γιατί είναι τόσο σημαντική η διατροφή τα 3 πρώτα χρόνια;

Η ανάπτυξη του εγκεφάλου ναι μεν ακολουθεί ένα γενετικό πρόγραμμα (αναπτύσσεται δηλαδή βάση των γονιδίων) αλλά μπορεί να επηρεαστεί σημαντικά απο τη διατροφή. 

Στα πρώτα 3 χρόνια της ζωής ενός παιδιού η ανάπτυξη του εγκεφάλου είναι ταχύτερη σε σύγκριση με το υπόλοιπο σώμα, γι αυτό και είναι πιο ευάλωτη σε διατροφικές ελλείψεις. 

Τα παιδιά σε αυτή την ηλικία τρώνε ό,τι και οι γονείς τους, οπότε η ποιότητα της διατροφής τους εξαρτάται απο τις διατροφικές επιλογές των γονέων. Πολλές φορές οι γονείς επιλέγουν να προσφέρουν μεγάλες ποσότητες τροφίμων παραμερίζοντας την ποιότητα αυτών. Έτσι μπορεί να δημιουργηθούν ελλείψεις σε βασικά θρεπτικά συστατικά. 

Ποιά συστατικά επηρεάζουν την πνευματική ανάπτυξη;

Όλα τα θρεπτικά συστατικά είναι αναγκαία για την ομαλή εγκεφαλική λειτουργία αλλά κάποια είναι καθοριστικά για την πρώιμη ανάπτυξη του εγκεφάλου. Εάν αυτά τα συστατικά λείψουν κατά τις περιόδους που είναι κρίσιμες για την ανάπτυξη τότε δημιουργούνται χρόνιες δυσλειτουργίες. Τα συστατικά αυτά είναι : οι πρωτεϊνες, τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα, ο σίδηρος, ο ψευδάργυρος και το ιώδιο. 

Πώς δρούν αυτά τα συστατικά;

Οι πρωτεϊνες, ειδικά οι υψηλής βιολογικής αξίας, παίζουν σημαντικό ρόλο στο μέγεθος του εγκεφάλου. Μελέτες δείχνουν ότι η ανεπάρκεια πρωτεϊνών στα πρώτα χρόνια της ζωής έχει ως αποτέλεσμα μικρότερους σε μέγεθος εγκεφάλους, με λιγότερους νευρώνες κι απλούστερη αρχιτεκτονική κυττάρων αλλά και με μικρότερες συγκεντρώσεις νευροδιαβιβαστών. 

Τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα (DHA ή δοκοσαεξανοϊκό οξύ και το αραχιδονικό) είναι βασικά συστατικά των νευρικών κυττάρων κι επηρεάζουν βασικές λειτουργίες τους. Γενικά ο εγκέφαλος αποτελείται κατά 60% απο λιπαρά οξέα. Έλλειψή τους έχει ως αποτέλεσμα σημαντικές πνευματικές δυσλειτουργίες.  

Η επαρκής πρόσληψη σιδήρου, ψευδαργύρου και ιωδίου είναι καθοριστική για τη μάθηση, τη μνήμη, την προσοχή και τη διάθεση. Έλλειψη σε αυτά τα στοιχεία οδηγεί σε μειωμένη πνευματική ανάπτυξη και προβλήματα συμπεριφοράς (μειωμένη προσοχή, εμφάνιση άγχους και ευερεθιστικότητας-ανησυχίας). Οι ερευνητές πιστεύουν ότι η εξάλειψη της ανεπάρκειας στα 3 αυτά μικροθρεπτικά συστατικά (που είναι πολύ συνηθισμένη ακόμα και σε ανεπτυγμένα κράτη) θα μπορούσε να αυξήσει το IQ των παιδιών εώς και 10 μονάδες!!!

Τι μπορείτε να κάνετε...

Είναι γενική παραδοχή ότι η πρόληψη είναι προτιμότερη απο τη θεραπεία. Συνεπώς θα πρέπει να ληφθεί μέριμνα για να μην υπάρξουν ελλείψεις σε αυτά τα βασικά συστατικά. Αυτό μπορεί να γίνει με εκπαίδευση των γονέων σχετικά με τις κατάλληλες διατροφικές επιλογές. 

Σε γενικές γραμμές είναι πολύ σημαντικό :

1. Να προωθείται ο μητρικός θηλασμός σε βρέφη εώς 6 μηνών τουλάχιστον
2. Να διατηρείται επαρκής πρόσληψη σιδήρου και ψευδαργύρου τα πρώτα χρόνια ζωής
3. Να ενθαρρύνονται τα παιδιά απο μικρή ηλικία να καταναλώνουν πρωινό, αφού κι αυτό συμβάλλει σε μια υγιή πνευματική ανάπτυξη
4. Να υπάρχει διαθέσιμο σπιτικό φαγητό, καθώς είναι πιο θρεπτικό και υγιεινό απο τα έτοιμα τυποποιημένα τρόφιμα και σνακ
5. Να δίνεται έμφαση στην κατανάλωση ψαριών, ανεπεξέργαστων δημητριακών, φρούτων και λαχανικών. Σχετικές μελέτες δείχνουν ότι τα παιδιά που καταναλώνουν ποικιλία τροφών μαγειρεμένα υγιεινά στο σπίτι έχουν υψηλότερο IQ, σε σχέση με παιδιά που τρώνε εκτός σπιτιού κι επιλέγουν φαγητό πλούσιο σε λιπαρά, ζάχαρη, συντηρητικά

Αθανασία Κακλαμάνου

Διατροφολόγος-Διαιτολόγος, MSc

Βιβλιογραφία:

Cusick SE., Georgieff MK. The Role of Nutrition in Brain Development:The Golden Opportunity of the "First 1000 Days". J Pediatr 2016;175:16-21

Nyaradi A., et al. The role of nutrition in children's neurocognitive developmetn, from pregnancy through childhood. Frontiers in Human Neuroscience. 2013;7:97

Bellisle F. Effects of diet on behaviour and cognition in children. British Journal of Nutrition 2004;92(Suppl. 2):S227-S232