Κετογονική δίαιτα:τα οφέλη και οι μεγάλοι κίνδυνοι

Η κετογονική δίαιτα πρωτοεμφανίστηκε το 1920 ως θεραπευτική μέθοδος της επιληψίας στα παιδιά. Παρέμεινε δημοφιλής για μια 10ετία περίπου, οπότε κι άρχισαν να εμφανίζονται νέα φάρμακα για την αντιμετώπιση της νόσου. 

Τα τελευταία χρόνια η κετογονική δίαιτα επανήλθε στο προσκήνιο ως μια μέθοδος αδυνατίσματος, πολύ αποτελεσματική και με εντυπωσιακά αποτελέσματα, οπότε κι αποτελεί μια τάση της μόδας, ειδικά στην Αμερική.

Τα βασικά κι εύλογα ερωτήματα που προκύπτουν είναι: εάν όντως έχει αποτέλεσμα στην απώλεια βάρους, εάν το αποτέλεσμα διαρκεί κι άν μια τέτοια δίαιτα είναι ασφαλής...

Τι είναι η κετογονική δίαιτα;

Η συγκεκριμένη δίαιτα είναι μια δίαιτα που περιλαμβάνει μεγάλες ποσότητες λιπαρών, μέτριες ποσότητες πρωτεϊνης κι ελάχιστες ποσότητες υδατανθράκων. Η κλασική κετογονική δίαιτα περιέχει στο καθημερινό διαιτολόγιο 20-50 γραμμάρια υδατανθράκων. Αυτό μεταφράζεται σε μια αναλογία λιπαρών-πρωτεϊνης-υδατανθράκων 85-90%  8-10% και <5% αντίστοιχα. 

Πρακτικά αποκλείονται απο τη διατροφή ολόκληρες ομάδες τροφίμων (γαλακτοκομικά, δημητριακά-ζυμαρικά, όσπρια, φρούτα, λαχανικά, ποτά-αναψυκτικά και γλυκά). To άτομο μπορεί να καταναλώνει κρέατα και τυριά πλούσια σε λίπος, ψάρια-θαλασσινά, αβγά, λίπη και έλαια (βούτυρο, αλλαντικά, κρέμα γάλακτος, ελαιόλαδο), ξηρούς καρπούς.

Πώς λειτουργεί;

Μετά απο λίγες ημέρες εφαρμογής της κετογονικής δίαιτας τα αποθέματα γλυκόζης του οργανισμού (γλυκογόνο μυών και ήπατος) εξαντλούνται οπότε αναζητείται νέα πηγή παραγωγής ενέργειας. Αυτή θα προέλθει απο την καύση των λιπαρών οξέων, που οδηγεί στην παραγωγή συγκεκριμένων ουσιών απο το ήπαρ, οι οποίες ονομάζονται "κετόνες" (έτσι πήρε και το όνομά της η δίαιτα). Ο οργανισμός λοιπόν μαθαίνει να χρησιμοποιεί λίπος για την παραγωγή ενέργειας παράγοντας κετόνες, κι έτσι εισέρχεται σε μια νέα μεταβολική κατάσταση που ονομάζεται κέτωση. 

Ποιά είναι τα οφέλη;

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι μια κετογονική δίαιτα είναι πολύ αποτελεσματική στην απώλεια βάρους. Το βάρος που χάνεται αποτελείται κι απο λίπος κι απο μυική μάζα. Η απώλεια βάρους οφείλεται τόσο στη μειωμένη όρεξη και τον αυξημένο κορεσμό (λόγω υψηλής κατανάλωσης λιπαρών τροφίμων), στην αυξημένη λιπόλυση αλλά και στην αύξηση του μεταβολικού ρυθμού που προκαλείται απο την (ενεργοβόρα) διαδικασία παραγωγής ενέργειας απο τα λίπη και τις πρωτεϊνες.  

Επίσης σχετικές μελέτες δείχνουν ότι η εφαρμογή μιας τέτοιας δίαιτας για ένα περιορισμένο χρονικό διάστημα είχε ως αποτέλεσμα βελτίωση του λιπιδαιμικού προφίλ (μείωση ολικής και κακής χοληστερίνης, μείωση τριγλυκεριδιών, αύξηση καλής χοληστερίνης), καλύτερο γλυκαιμικό έλεγχο (καλύτερη ρύθμιση του ζαχάρου στο αίμα).

Τέλος θετικά αποτελέσματα φαίνεται να έχει η κετογονική δίαιτα σε ασθένειες του νευρικού συστήματος (νόσος Alzheimer, Parkinson κ.α.) αφού μετά την εφαρμογή της δίαιτας παρατηρήθηκε μείωση των συμπτωμάτων. Βέβαια, έχουν πραγματοποιηθεί πολύ λίγες μελέτες πάνω σε αυτό τον τομέα κι οπωσδήποτε χρειάζονται και νέα δεδομένα. 

Κίνδυνοι-Παρενέργειες

Οι παρενέργειες απο την εφαρμογή μιας κετογονικής δίαιτας είναι αρκετές και κάποιες απο αυτές μπορεί να γίνουν και πολύ επικίνδυνες, ιδιαίτερα όταν το άτομο που εφαρμόζει τη δίαιτα δε βρίσκεται υπό την επίβλεψη ειδικού.

Τις πρώτες ημέρες λόγω έλλειψης υδατανθράκων συνήθως εμφανίζονται:χαμηλά επίπεδα ενέργειας, "ομιχλώδης εγκέφαλος", αυξημένο αίσθημα πείνας, διαταραχές ύπνου, ναυτία, πεπτικές διαταραχές, δυσάρεστη αναπνοή και μειωμένη αθλητική επίδοση.

Εάν η δίαιτα συνεχιστεί για αρκετές εβδομάδες τότε εμφανίζονται:μειωμένη όρεξη, τάση για εμετό, δυσκοιλιότητα, αφυδάτωση, χαμηλά επίπεδα νατρίου και μαγνησίου όπως και αρκετών βιταμινών-ιχνοστοιχείων. Επιπλέον αυξάνεται πολύ η πιθανότητα εμφάνισης νεφρολιθίασης, καρδιομυοπάθειας, διαταραχών λειτουργίας του ήπατος, νευροπάθειας του οπτικού νεύρου, αθηροσκλήρωσης και μειωμένης οστικής πυκνότητας. 

Κατά τη μακροχρόνια εφαρμογή της κετογονικής δίαιτας μπορεί να αρχίσουν να καταβολίζονται (για την παραγωγή ενέργειας) δομικές πρωτεϊνες του οργανισμού (κυρίως στους μύες) με πολύ σοβαρές αρνητικές συνέπειες.

Συμπερασματικά...

Η κετογονική δίαιτα είναι μια ακραία διαιτητική πρακτική, η οποία λόγω του αποκλεισμού σημαντικών ομάδων τροφίμων δε μπορεί να θεωρηθεί μια υγιεινή διατροφή. 

Για ένα πολύ μικρό χρονικό διάστημα και πάντα υπό την επίβλεψη του ειδικού θα μπορούσε  ίσως να εφαρμοστεί, αν κριθεί ότι θα βοηθήσει. Αλλά ακόμα και σε αυτή την περίπτωση η εφαρμογή της κετογονικής δίαιτας δε θα πρέπει να ξεπερνάει τις λίγες εβδομάδες ενώ οπωσδήποτε η μετάβαση σε μια κανονική διατροφή (Μεσογειακού τύπου) θα πρέπει να είναι σταδιακή και καλά ελεγχόμενη. 

Αθανασία Κακλαμάνου

Διατροφολόγος-Διαιτολόγος, MSc

Βιβλιογραφία:

Paoli A. Ketogenic Diet for Obesity:Friend or Foe? Int J Environ Res Publiv Health 2014;11:2092-2107

Kosinski C., Jornayvaz FR. Effects of Ketogenic Diets on Cardiovascular Risk Factors:Evidence From Animal and Human Studies. Nutrients 2017;9:517

Wlodarek D. Role of Ketogenic Diets in Neurodegenerative Diseases (Alzheimaer's Disease and Parkinson's Disease). Nutrients 2019;11:169